dân gian  ĐÔNG  HỒ

Một đôi tranh thuộc dạng kinh điển của đông hồ có đề tài về cuộc sống thường nhật, đó là tranh Hứng dừa và Đánh ghen. Chàng ở trên cây, đưa xuống hai trái dừa; nàng đứng dưới, nâng váy lên hứng (thử hình dung hai quả dừa thật mà rơi vào cái váy kia thì điều gì sẽ xảy ra?). Trên tranh có câu thơ nôm:

Khen ai khéo dựng nên dừa

Đấy trèo ,đây hứng cho vừa một đôi.

Đây hẳn là lời người vợ, “đấy trèo”, “đây hứng” – một gia đình thật hạnh phúc. Theo triết lý âm dương, trong âm có dương, trong dương có âm, trong may có rủi, trong rủi có may, trong hoạ có phúc, trong phúc có hoạ ...Ta hãy xem vế kia. Tranh hứng dừa êm đềm bao nhiêu thì tranh đánh ghen sôi động bấy nhiêu. Bà vợ cả đã nóng máu, “lành làm gáo, vỡ làm môi”, quyết định cắt tóc dì hai. Bà hai thật trơ chẽn, trong tình trạng trần trụi, nép vào chồng nhưng lại dơ nắm tóc ra thách thức. Ông chồng can ngăn:

Thôi thôi vuốt giận làm lành

Chi điều sinh sự nhục mình, nhục ta.

Miệng nói thế nhưng ông này tay vẫn đang nắn “oản bụt”. (trạng quỳnh cũng xin thua các nghệ nhân Đông Hồ!) tuy nhiên, lời can ngăn của ông chồng cũng khéo, ta có thể hy vọng ngày mai, bà cả, bà hai cùng nâng váy hứng dừa.

Về sau, vẫn đề tài này, cụ Đám Giác vẽ đôi tranh mới: Tranh hứng dừa có tới hai đôi vợ chồng! dòng chữ “trong như ngọc, trắng như ngà” có lẽ ám chỉ ... dừa? Trong tranh đánh ghen mới, ông chồng để râu ria nom hơi già nhưng lại có vẻ rất “phong độ”. Trên tranh có dòng chữ “nhân lão như tâm bất lão” (người già nhưng lòng không già) – bên Nôm bên Tự, thật hóm hỉnh. Các cụ kể lại, lúc xem cụ Đám Giác vẽ bức tranh này mấy cụ khoái lắm, có cụ bảo “Cụ cho cái váy nó cao cao lên tí nữa”!

Ngày xưa hai đôi tranh này được chơi nhiều nhất, bên dưới tờ tranh có người còn viết thêm những câu thơ: Lời người vợ hai:

Măng non nấu với gà đồng

Thử chơi một trận xem chồng về ai

Lời đứa con vợ cả:

Mẹ về tắm mát nghỉ ngơi

Ham thanh chuộng lạ mặc thầy tôi với dì.

Theo lời các cụ, những lúc “trà dư tửu hậu”, ngắm tranh Hứng dừa, Đánh ghen, các cụ thường đọc ca dao, thơ về đề tài này, những buổi như thế tiếng cười luôn oà đầy nhà. Xin chép lại vài bài, bạn đọc đồng cảm thì ta cùng “nhâm nhi”

Thân em làm lẽ chẳng hề

Có như chính thức mà lê giữa giường

Tối tối chị giữ mất buồng

Cho em manh chiếu nằm xuông chuồng bò

Mong chồng chồng chẳng xuống cho

Đến khi chồng xuống gà o-o gáy dồn

Cha mẹ con gà kia sao mày vội gáy dồn

Mày làm cho tao mất vía kinh hồn về nỗi chồng con.

hay:

Chém cha cái kiếp lấy chồng chung

Kẻ đắp chăn bông kẻ lạnh lùng

Năm thì mười hoạ chăng hay chớ

Một tháng đôi lần có cũng không

Cố đấm ăn xôi xôi lại hẩm

Cầm bằng làm mướn, mướn không công

Ví biết sự tình ra thế thế

Thì trước âu đành ở vậy xong.

Hồ Xuân Hương.

Một điều thú vị, không như trong ca dao hay trong thơ hồ xuân hương, người vợ lẽ luôn bị lép vế, trong tranh đông hồ người vợ lẽ đang chiếm thế “thượng phong”!